Kaç çeþit destan vardýr?

Bu soru daha önce sorulmuþ ve aþaðýdaki þekilde yanýtlanmýþtý :

Soru:

Destan türleri nelerdir?

Cevaplayan: candle
Kahramanlarýnýn olaðanüstü eylemlerini coþkulu, törensel bir üslupla anlatan ve genellikle birkaç bölümden oluþan manzum yapýtlardýr. Bilinen en eski edebiyat türlerinden biridir. Mitoloji, efsane, folklor ve tarihi öðeler içerir. Destanlar ve destansý öyküler ilkçaðlardan beri dünyanýn her yerinde gelenekleri sonraki kuþaklara aktarmak için kollektif olarak yaratýlmýþ edebi biçimlerdir.


Destanlarýn Ortak Özellikleri

Hepsinde yarý tanrýsal nitelikler taþýyan bir ya da birçok kahramandan söz edilir. Destan bu kahramanýn eylemleri üzerine kurulmuþtur. Olaylar çok geniþ bir kozmik coðrafya üzerinde geçer. Bir destanýn dünyasý ortaya çýktýðý zaman içinde düþünebilecek her þeyi barýndýran bütünsel, çok yönlü bir dünyadýr. Hemen bütün destanlarda uzun yolculuklar anlatýlýr. Çoðu destanda olaylara doðaüstü yaratýklar da katýlýr. Kiþiler, olaylar, doðal varlýklar hep gerçek yaþamdaki boyutlarýndan daha büyük, daha zengindir. Özellikle sözlü destanlarda uzun anlatý, betimleme (tanýmlama) ve konuþma bölümleri bulunur. Öykü içinde öyküye yer verilir. Törensel söyleyiþler ve kamusal duyarlýlýk hakimdir. Gerçek yaþamýn yansýmalarý da destanlarýn içinde bazen realistik çoðu zaman da stilize edilmiþ halde bulunur. Destan sahiplerinin yaþadýklarý doðal çevreye iliþkin bilgiler edinmek mümkündür.


Destan Türleri

Destanlar temel olarak iki gruba ayrýlýr:

A. Sözlü Destanlar: Yazýnýn henüz bulunmadýðý ve yaygýnlaþmadýðý bir kültürde doðan ve kuþaktan kuþaða sözlü olarak aktarýldýktan sonra yazýya geçirilen destanlardýr. Ozan ve þarkýcýlarýn deðiþik zamanlarda söylediði þarký ve þiirlerin bütünleþmesi ve iþlenmesiyle oluþturulurlar. Örnekler:
Gýlgamýþ: MÖ 3000 yýllarýnda Mezopotamya’da ortaya çýkmýþtýr. Bilinen en eski destandýr. Babil ve Akad toplumlarýnca da benimsenmiþtir. Ama bugüne kalan en eksiksiz biçimi Sümer toplumunda ortaya çýkmýþtýr. Zalim Uruk kralý Gýlgameþ’in ölümsüzlük arayýþýný anlatýr. Gýlgameþ ve arkadaþý Enkidu ile birlikte uzun arayýþlardan sonra ölümsüzlük otunu bulur, ama bir yýlana kaptýrýr.
Ilyada ve Odysseia: MÖ 11-12 nci yüzyýllarda geçtiði sanýlmaktadýr. Homeros destanlarý olarak bilinirler. Yunan Yarýmadasý ndaki Akhalar ýn, Anadolu daki Ýon krallýklarýna saldýrýsý ve Akha kral ve prenslerinin daha sonraki serüvenleri anlatýlýr. Özellikle Odysseia, Yunan Tragedyasý ve Batý edebiyatýnýn önemli bir kaynaðýdýr.
Beowulf: Eski Ýngilizce halk destaný Beowulf
Heldenlieder: Eski Almanca kahramanlýk türküleri
Nibelungenlied: Almanya
Kudrunlied: Almanya
Chanson de Geste: Fransa (kahramanlýk þarkýsý)
Chanson de Roland: Frank kralý Charlemagne’ýn savaþlarýný anlatýr
El Cantar de Mio Cid: Ýspanya
Mahabharata: Hindistan
Ramayana: Hindistan
Heike Monogatari: Japonya
B. Edebi Destanlar: Belirli bir yazar tarafýndan eski örneklere uygun olarak ve okunmak üzere kaleme alýnmýþ destanlardýr. Örnekler:
Vergilius un Aeneis i: MÖ 29-19 uncu yüzyýllarý kapsar. Troyalý Aeneias in uzun ve zorlu bir yolculuktan sonra Latin ülkesine gelerek Lavinium kentini kurmasý anlatýlýr. Lavinium sonradan Alba Langa ve Roma kentlerinin yerine kurulan ilk kenttir.
Milton un Kayýp Cennet'i (Paradise Lost): Ýnsanýn cennetten kovuluþu ve tanrýnýn þeytanla mücadelesini anlatýr.
Dante nin Ýlahi Komedya'sý (La Divina Commedia): MS 1310-1321 yýllarý arasýnda yazýlmýþtýr.
Ariostonun Çýlgýn Orlando'su (Orlando Furioso): 1532'de yazýlmýþtýr.
Camoesin Os Lusidasý: 1572'de yazýlmýþtýr.
Türk Edebiyatýnda Destan

Asya kýtasýnýn çeþitli bölgelerinde yaþayan Türk boylarý arasýnda zengin bir destan geleneði vardýr. Bilinen Türk destanlarý arasýnda en eskisi Yaradýlýþ Destaný’dýr. Altay Türkleri arasýnda söylenmektedir. V. Radlov tarafýndan saptanýp yazýya geçirilmiþtir.

Alpamýþ Destaný Orta Asyanýn bütününde bilinir; en cok basýmý yapýlmýþ destandýr. *[[1]]

Saka Destaný, Ýskit Türkleri’ne aittir. Bu destan zinciri içinde Alp Er Tunga ve Þu parçalarý bulunur. Bunlar Kaþgarlý Mahmut’u Divanü Lugati-t-Türk adlý eserinde yer almýþtýr.

Oðuz Kaðan Destaný 14’üncü yüzyýlda derlenmiþ özet nitelikte bir metindir. Oðuz Kaðan’ýn doðumu ve üstün nitelikleri, askeri baþarýlarý ve ülkeyi oðullarý arasýnda pay ediþi anlatýlýr.
Oðuz Türkleri’nden günümüze gelen tek destan metni ise Dede Korkut Kitabý’dýr. Bayýndýr Han soyundan geldikleri sanýlan Akkoyunlular’ýn egemen olduðu Kuzeydoðu Anadolu’daki olaylar ve Müslüman Oðuzlar’ýn yaþamý anlatýlýr.

Göktürk Destanlarý çeþitli parçalardan oluþmuþtur. Bozkurt parçasýnda Göktürkler’in bir boz kurdun soyundan geldikleri, Ergenekon parçasýnda ise Ergenkon’a sýðýnmalarý, çoðalýp buraya sýðmayýnca daðý eriterek dýþ dünyaya çýkmalarý anlatýlýr. Köroðlu parçasýnda, göçebe Oðuzlar’ýn Horasan ve Hazar’da Ýranlýlarla savaþlarýndan sözedilir. Bunlardan biri de Ergenekon Destanýdýr.

Manas Destaný’nda Kýrgýz Türkleri'nin putperest Kalmuk ve Çinliler’le savaþlarý vardýr.

Anadolu Türk destanlarýndan Saltukname(Saltuk-nâme), Sarý Saltuk, Batý Anadolu ve Rumeli olaylarý anlatýr.

Cengiz Han Destaný, Moðol istilasýndan sonra Kýpçak bozkýrlarýnda ve eski Uygurlarýn yaþadýðý bölgelerdeki olaylarý anlatýr.

Timur Destaný, Timur’un savaþlarý ve kiþiliðine yer verir.

Daniþmend Gazi Destaný’nda Türklerin Anadolu’yu ele geçirmeleri anlatýlýr.