Hücre zarý madde alýþveriþi sýrasýnda neden enerji harcamaz?

HÜCRE
Hücre, canlýlarda yapý ve görev bakýmýndan en küçük birimdir. Bütün canlýlar hücrelerden yapýlmýþtýr. Yeni hücreler, daha önce var olan bir hücrenin bölünmesi sonucu oluþurlar.
Yüksek organizasyonlu hayvanlar þekil, büyüklük ve iþlevleri farklý olan pek çok hücreden oluþurlar. Hücrelerin þekillerinin çok deðiþik olmasý nedeni ile bütün hücreleri içeren bir hücre þekli göstermek olanaksýzdýr. Bununla beraber bütün hücrelerde mikroskobik yapý bakýmýndan ortak kýsýmlar vardýr. Bu ortak kýsýmlar;
1. Hücreyi dýþ ortamdan ayýran hücre zarý,
2. Sitoplazma ve sitoplazma içinde bulunan organeller,
3. En içte kontrol merkezi olan nukleustur.

HÜCRE ZARI
Hücre zarý hücreyi dýþ ortamdan ayýrýr. Ayrýca besin maddelerinin hücre içine girmesini, metabolizma artýklarý ve salgý maddelerinin hücre dýþýna çýkmasýný saðlayarak hücre içerisini düzenler.
Biyolojik bütün zarlar ortak temel bir yapýya sahip olup çift katlý lipit yapýsýndadýr. Bugün için en fazla kabul gören sývý mozaik modelidir. Bu modele göre iki fosfolipit tabakasýndan her biri sadece bir molekül kalýnlýðýndadýr.bunlarýn hidrofobik (su emen) uçlarý birbirine göre karþý karþýyadýr. Polar baþlarý ise dýþ taraftadýr. Bu çift katlý lipit tabakasýnda daima özel zar proteinleri bulunur. Proteinlerin bazýlarý sadece dýþ yüzeyde, bazýlarý sadece iç yüzeyde, bazýlarý ise iki yüzey arasýnda bulunur.
Hücre zarý seçici geçirgendir. Hücre zarýnýn geçirgenliðinde hücre içindeki ve dýþýndaki iyonlar, hormonlar, pH oraný vb. çeþitli etkenler rol oynar. Hücre zarýný oluþturan moleküllerin sýkýþmasý veya aralanmasý hücre zarýna esneklik verir. Bu suretle moleküller arasýnda oluþan boþluklardan hücre içine veya dýþýna bazý moleküllerin geçiþi saðlanýr. Her hücrenin geçirgenliði farklý olmakla beraber genellikle su, karbondioksit, oksijen gazlarý, eter, kloroform gibi organik eriticiler hücre zarýndan kolay geçerler. Besin maddelerinin son ürünleri olan glikoz, amino asitler ve yað asitleri de hücreye bir dereceye kadar kolay geçerler. Asitler, bazlar, organik tuzlar ve disakkarit molekülleri (maltoz, sakkaroz, laktoz) daha yavaþ girebilirler. Protein, polisakkarit ve fosfolipitler ise hücre tarafýndan hiçbir zaman absorbe edilemezler.
 

HÜCREDE MADDE ALIÞVERÝÞÝ
1. PASÝF TAÞIMA
1.1. DÝFÜZYON
Maddelerin yoðun olduklarý ortamdan az yoðun olduklarý ortama doðru yayýlmalarýdýr. Difüzyon için moleküllerin hareket halinde olmasý gerekir. Moleküller, bulunduklarý ortamdan çeþitli yönlere doðru hareket ederler. Bu hareket maddenin katý, sývý ve gaz oluþuna göre deðiþir. Gaz molekülleri sývý ve katý haldeki moleküllere göre daha hareketlidir Difüzyon iki ortamýn yoðunluklarý eþit oluncaya kadar devam eder. Difüzyon hýzýna konsantrasyon farký, sýcaklýk ve molekül büyüklüðü etki eder.

1.2. OSMOZ
Su için özel bir geçiþ þeklidir. Yarý geçirgen bir zar aracýlýðý ile, bir ortamdan diðer ortama su geçiþine osmoz denir. Su oraný fazla olan ortamdan, su oraný az olan ortama su geçiþidir.
Hücreler, osmozla su alýþveriþi yaparlar. Böylece hücre içi su konsantrasyonlarýný belli oranda tutarlar. Hücrenin osmozla ilgili üç deðiþik durumu vardýr.

1.2.1. Plazmoliz: Hücreler, kendilerinden daha yoðun bir çözelti ortamýnda kalýr veya böyle bir ortama konulurlarsa su vererek büzülürler. Bu olaya plazmoliz denir. Hücrenin su oranýndaki bozulma hayatsal olaylarýn aksayarak hücrenin ölümüne sebep olabilir.

1.2.2. Deplazmoliz: Plazmolize uðramýþ veya normal durumda olan hücrelerin kendilerinden daha az yoðun ortamda su alarak protoplastýnýn geniþlemesine deplazmoliz denir.

1.2.3. Turgor: Hücrelerin saf suya konulduklarýnda gereðinden fazla su alarak geniþlemelerine turgor denir. Hayvan hücreleri turgor sonucu patlayabilir. Hücrelerin bu þekilde patlamalarýna hemoliz denir.
Bitki hücrelerinde selüloz çeper bulunduðundan turgor basýncý hücreyi parçalayamaz. Aksine turgor basýncý taze dal uçlarýnda ve otsu bitkilerde dikliði saðlar. Küstüm otundaki hareket de turgor basýncýndan kaynaklanmaktadýr.
Canlý hücrelerde tuzlar, þekerler ve diðer maddeler, hücre içi sývýda erimiþ halde bulunurlar ve hücreye belirli bir osmatik basýnç saðlarlar. Bir hücre kendisi ile ayný osmatik basýnçtaki bir sývý içerisine konulursa ne sývýdan hücreye nede hücreden sývýya geçiþ olur. Böyle sývýlara izotonik sývý denir. Hücreden daha yoðun sývýlara hipertonik sývý, hücreden daha az yoðun sývýlara da hipotonik sývý denir.

Sonuç olarak difüzyon ve osmoz hem canlý, hem de cansýz hücreler için geçerlidir. Her iki ortam yoðunluðu eþitleninceye kadar geçiþ olur. Geçecek moleküller porlardan sýðabilen küçük moleküllerdir. Bu iki olay hücrenin müdahalesi olmadan gerçekleþtiðinden enerji harcanmaz. Bunun için difüzyon ve osmoz pasif taþýma kabul edilir.

2. AKTÝF TAÞIMA
Bir taþýyýcý aracýlýðýyla enerji harcanarak herhangi bir maddenin az yoðun ortamdan çok yoðun
ortama taþýnmasýdýr. Harcana enerji ATP dir. Olayda enzimler görev alýr. Bu olay zarýn canlýlýðýný ispatlar. Aktif taþýma sayesinde hücreler iç ortamlarýnda dýþ ortamdan çok fazla oranda madde bulundurabilmektedirler.

2.1. ENDOSÝTOZ: Büyük moleküllü maddelerin hücre zarýnda oluþan bir kesecikle hücreye alýnmasýna endositoz denir. Endositoz yapan bir hücrenin, hücre zarý yüzey alanýnda azalma meydana gelir. Endositoz, fagositoz ve pinositoz alt baþlýklarýnda incelenir.

2.1.1. Fagositoz: Katý moleküllerin bir cep yardýmýyla enerji harcanarak hücre içerisine alýnmasý olayýdýr. Hayvan hücrelerinde gerçekleþir. Amiplerin beslenmesi, akyuvarlarýn mikroplarý yok etmesi fagositoza örnektir.

2.1.2. Pinositoz: Sývý moleküllerin bir cep yardýmýyla hücre içerisine alýnmasýdýr. Yaðlarýn hücre içerisine alýnmasý pinositoza örnektir.

2.2. EKZOSÝTOZ: Büyük moleküllerin hücre dýþýna atýlmasýdýr. Ekzositoz yapan bir hücrenin, hücre zarý yüzey alanýnda artma meydana gelir.

Canlý zar görev yapar ve enerji harcanýr.