Yaz akþamlarýnda böcekler sinekler hep parlak ýþýklarýn etrafýnda uçuþurlar ya, nedendir acaba?

Geceleri ýþýk etrafýnda dönüp duran böceklere "pervane" adý verilir. Bu böceklerin neden ýþýk etrafýnda dönüp durduðunu tübitak'tan alýntý yaparak aþaðýya ekliyorum.rnrn---------------------------------------rn"Pervaneler neden ýþýða doðru çekilir? Niçin sürekli ýþýk etrafýnda dönerler, bu onlarýn yararýna mýdýr?"rnrnBu olguyu anlamak için fototaksis denen olayý anlamakta yarar var. Fototaksis, organizmanýn ýþýða doðru ya da ýþýktan uzaða doðru otomatik hareketidir. Hamam böcekleri negatif fototaksise örnek gösterilebilirler. Gece birden bire yaktýðýnýz lambanýn mutfaðýnýzda parti yapmakta olan hamam böceklerini nasýl da karanlýk köþe bucaða doðru kaçýrdýðýný belki de gözlemiþsinizdir. Pervanelerin hareketi ise pozitif fototaksise örnektir. Sonuçta ölümlerine yol açsa da, fenere, araba farýna, kamp ýþýklarýna, ampullere doðu çekilirler. Bu olgu için her ne kadar kesin açýklamalar yoksa da, ilginç teoriler geliþtirilmiþ.rnrnBazý pervanelerin göç ettikleri biliniyor. Dolayýsýyla gökyüzünün geceleri onlara seyir ipuçlarý sunduðu düþünülebilir. Bir pervanenin aþaðý yukarý yönelimi, yere göre daha ýþýklý olan gökyüzünün parlaklýðýna baðlý olabilir. Bazý lepidopteristler, yani kelebek ve pervane bilimcileri, pervanelerin ayý kullanarak uçuþ rotalarýný saptadýklarýný ve dünyanýn dönüþüyle onun uydusu ayýn da gökyüzündeki dönüþüne göre rota ayarlarý yaptýklarýný ileri sürüyorlar. Hatta göç eden pervanelerin, doðru yönü bulmalarýna yardýmcý olan bir iç jeomanyetik pusula sistemine sahip olduklarýný söyleyen teoriyi destekleyecek yeterli veri dahi toplanmýþ. Dolayýsýyla pervanelerin yapay ýþýða ya da ateþe doðru çekilmeleri, yönelimleriyle ilgili olabilir ve bu da bir yanlýþ yönelime yol açýyor olabilir – yani pervaneler aslýnda aya, yani ýþýk kaynaðýna doðru gitmeyi, ya da onun üstünde uçmayý beklemiyorlar, böylelikle bir karmaþa ve yanlýþ yönelim oluyor. Pervanelerin ýþýkla ilgili, rotadan kaçma mekanizmasý geliþtirmiþ olduklarý da söylenebilir. Gece vakti bir çalýlýktaki pervanelerin huzursuz edildiklerini düþünün – hepsi de çalýlýktan havalanýp gökyüzüne doðru uçacaklardýr. Tehlike karþýsýndaki bir pervane için ýþýða doðru uçmak, karanlýða doðru uçmaktan daha avantajlýdýr diyebiliriz. Karanlýða doðru uçmak yere doðru gitmek olacaktýr. rnrnPervanelerin, örneðin mor ötesi gibi, bazý dalga boyundaki ýþýklara diðer ýþýklardan daha hassas olduklarý biliniyor. Beyaz ýþýk sarý ýþýktan daha fazla pervane çeker. Sarý, pervanelerin tepki verdikleri bir dalga boyu deðildir. Bir diðer ilginç soru ise, pervanelerin neden ýþýkta kaldýklarýdýr. Pervanelerin gözleri, týpký insan gözü gibi ýþýk sensörlerine sahiptir ve bu sensörlerin saptadýklarý ýþýk miktarýna göre ayarlama yapar. Yüksek ýþýkta, pervanenin sabit-odaklý binlerce lens gözcüðünden gelen ýþýk kendi sensörüne, ommatýdýum’una kanalize olur. Düþük ýþýkta ise, çoklu lenslerden gelen ýþýk, bu kez de ýþýk duyarlýlýðýný artýrmak için yine ayný ommatidium’a yönelir. Gözünüz karanlýða alýþmýþken birden bire ýþýða bakýnca nasýl da kýsa süreli kör olunduðunu siz de yaþamýþsýnýzdýr. Pervanenin karanlýða-uyum mekanizmasý, aydýnlýða-uyum mekanizmasýndan daha yavaþ tepki vermektedir. Bir kez ýþýða gelen pervane, tekrar karanlýða döndüðünde uzun süren bir körlük yaþayacaðý için, ýþýðý terk etmekte zorlanýyor da diyebiliriz. rnrnBir baþka olasý açýklama da, genelde gece uçan yaratýklar olduklarýndan, pervanelerin gündüz uykularý için güneþe doðru çekildikleri gibi ýþýða da böyle bir tepki nedeniyle çekildikleri olabilir.