gazel hakkýnda bilgi

Gazel divan edebiyatýnýn en yaygýn kullanýlan nazým biçimidir. Önceleri Arap edebiyatýnda kasidenin tegaüzzül adý verilen bir bölümü iken sonra ayrý bir biçim halinde geliþmiþtir. Gazelin beyit sayýsý 5-15 arasýnda deðiþir. Daha fazla beyitten olaþan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir. Gazelin ilk beyti "matla", son beyti ise "makta" adýný alýr. Matla beytinin dizeleri kendi aralarýnda uyaklýdýr (musarra). Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri ilk beyitle uyaklý olur. Birden fazla musarra beytin bulunduðu gazel "zü'l-metali", her beyti musarra olan gazel ise "müselsel" gazel adýyla bilinir. Ýlk beyitten sonraki beyte "hüsn-i matla" (ilk beyitten güzel olmasý gerekir), son beyitten öncekine "hüsn-i makta" (son beyitten güzel olmasý gerekir) denir. Gazelin en güzel beyti ise "beytü'l-gazel" ya da "þah beyit" adýyla anýlýr. Bunun yeri ya da sýrasý önemli deðildir. Bazý gazellerin matlasýný oluþturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlasýnýn ikinci dizesi olarak yenilenmesine "redd'i-matla" denir. Þair mahlasýný (þairin takma adý, ya da tanýndýðý ad) maktada ya da "hüsn-i" maktada söyler. Bu durumda beyit ikinci bir adla "mahlas beyti" ya da "mahlashane" olarak anýlýr. Þairin mahlasýný tevriyeli kullanmasýna "hüsn-i tahallüs" de Dize ortalarýnda uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemiþ ya da beyit sayýsý 5’in altýnda bulunan gazellere de "natamam" gazel denir. Baþka þairlerin birkaç dize ekleyerek bend biçimine dönüþtürdüðü gazellere "tahmis", "terbi" adý verilir. Bütün beyitlerinde ayný düþüncenin ele alýndýðý gazeller "yekahenk gazel", her beyti öncekinden ustalýklý biçimde söylenmiþ gazeller de "yekavaz gazel" olarak adlandýrýlýr. Gazeller konularýna göre de çeþitli isimlerle tanýmlanýr. Aþka iliþkin acý, mutluluk gibi içli duygularýn dile getirildiði gazeller "aþýkane", içki, yaþama boþ verme, yaþamdan zevk alma gibi konularda yazýlanlara "rindane" denir. Aþýkane gazellere en iyi örnek Fuzûlî’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi örnek ise Bâkî’nin gazelleridir. Kadýnlarý ve ten zevklerini konu edinen gazeller ise, örneðin Nedîm’in gazelleri, "þuhane", öðretici nitelikli gazellere, örneðin Nâbî’nin gazelleri, "hakimane gazel" denir. Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. Özelikle bestelenmek için yazýlmýþ gazeller de vardýr. Gazelleri makamla okuyan kiþilere "gazelhan", gazel yazan usta þairlere ise "gazelsera" adý verilir. Gazel, Türk müziðinde ise þiirin bir hanende tarafýndan doðaçtan seslendirilmesidir. Sesle taksim olarak da bilinir. û== Örnek gazel (Fuzuli) == GAZELrnrnBenî candan usandýrdý cefâdan yâr usanmaz mý