Yerin iç yapýsý hakkýnda bilgi verebilir misiniz?

Bu konuda iyi hazýrlanmýþ bir kaç yazýyý bir kaç farklý kaynaktan yararlanarak buraya ekleyeyim:

Wikipedia:
-----------------------------------------------
Yer'in içi, diðer gezegenler gibi, kimyasal olarak tabaklardan oluþur. Yer'in silikattan oluþmuþ bir kabuðu, yüksek viskoziteli bir mantosu, akýþkan bir dýþ çekirdeði ve katý halde bir iç çekirdeði vardýr.

Yer'in kütlesi ve hacmi günümüzde oldukça duyarlý olarak bilinmektedir. Buna dayanarak yoðunluðunun 5,51 g/cm3 olduðu hesaplanabilir. Yerkürenin derinliklerinde yüksek basýncýn yol açtýðý sýkýþma hesaba katýldýðýnda, bu deðerin sýkýþmamýþ halde 4 g/cm3 civarýnda bir yoðunluða denk gelebileceði tahmin edilir. Sismik veriler, ses dalgalarýnýn yerküre derinliklerinde iletilme hýzlarýna dayanarak, kürenin deðiþik noktalarýndaki madde yoðunluklarýnýn birbirine oranlarýný belirlemeye yardýmcý olmuþtur. Bu bilgilerin birleþtirilmesi sonucunda Yer'in iç yapýsýna iliþkin güvenilir bir model ortaya konabilmiþtir. Yer katmanlarýnýn hangi kimyasal bileþenlerden oluþtuðu ve fiziksel özellikleri, doðrudan gözlemlere dayanmayan, ancak, sismik verilere dayanan yoðunluk ölçümleri, elementlerin evrende daðýlým oranlarý, gök taþlarýndan elde edilen veriler, yer kabuðu ve nadiren manto kaynaklý örneklerin analizi, ve olasý bileþiklerin fiziksel özelliklerine ait laboratuar verilerinin bir bütün halinde göz önünde tutulmasý ile varýlan yaklaþýk bir tahmine göre belirlenebilmektedir.

Çekirdek:Sismik dalgalarýn izlenmesi, yer yüzeyinden 2900 km. derinlikte ani bir yoðunluk artýþýna iþaret eder. Bu, 3470 km. yarýçapýnda bir metal çekirdeðin varlýðý ile açýklanmaktadýr. Daha da derinde, 1250 km. yarýçapýnda ve 'iç çekirdek' olarak adlandýrýlan daha yoðun bir tabaka bulunur. S dalgalarýnýn çekirdek-manto sýnýrýnda kesintiye uðramasý, en azýndan dýþ çekirdeðin, bu tür dalgalarýn ilerleyemeyeceði sývý bir yapýya sahip olduðunu düþündürmektedir. Yer'in manyetik alaný da bu düþünceyi destekler özelliktedir. Ýç çekirdeðin ise katý yapýda olduðu sanýlmaktadýr. Modeller, iç çekirdeðin sýcaklýðýnýn 5100 oC, basýncýnýn ise merkezde 4 milyon atmosfer civarýnda olduðu varsayýmýna dayanýr. Ýç çekirdeðin büyük ölçüde demir ve nikelden oluþtuðu, bu bileþenlerin, yüksek basýncýn ergime sýcaklýðýný yükseltmesi nedeniyle katý halde bulunacaðý ve yoðunluðun 13 g/cm3 civarýnda olacaðý tahmin edilmektedir. Dýþ çekirdek ise, demir ve nikele ek olarak oksijen ve kükürt içerir. Bu ek bileþenler, bu katmanýn yoðunluðunu düþürürken ( en dýþta 10 g/cm3, en içte 12 g/cm3) ayný zamanda metallerin ergime sýcaklýðýný düþürerek, iç çekirdeðe göre daha düþük basýnç ve sýcaklýk altýnda sývý bir ortam yaratýlmasýna neden olurlar.Çekirdek yer küre hacminin yaklaþýk % 16, kütlesinin ise % 32'sini oluþturur. Yer'in çekirdeði Mars gezegeninden hacim ve kütle olarak daha büyüktür.


Manto:Manto, yerkabuðu ile çekirdek arasýnda kalan kýsýmdýr. Yer kabuðunun en ince olduðu okyanus tabanlarýnda 5 km, en kalýn olduðu büyük dað sýralarýnýn altýnda ise 70 km. derinlikte baþlar ve 2900 km. derinliðe kadar devam eder. Yer kürenin toplam hacminin %82'den fazlasýný, kütlesinin ise %67'sini oluþturur. Çekirdekte bulunan demir, nikel, oksijen ve kükürte ek olarak magnezyum, alüminyum ve silisyum içerir, ve büyük kýsmý, bu elementlerin çeþitli þekillerde kombinasyonlarýndan oluþmuþ kayaç yapýda bileþiklerden oluþur. Yer kabuðundan farklý olarak bu minerallerin demir ve magnezyum içeriði, silisyum ve alüminyum içeriðine oranla çok daha fazladýr. Manto katmanýnýn yoðunluðu, yüzeyden derine doðru artarak 3,3 g/cm3 ten 6 g/cm3 e kadar deðiþir ve ortalama 4,5 g/cm3 kadardýr. Sýcaklýðý, çekirdek ile komþu alanlarda 4000 oC kadar yüksek, yer yüzeyine en yakýn olduðu okyanus tabanlarýnda ise 100 oC kadar düþük olabilir. Ancak, manto tabakasýnýn tüm derinliði boyunca genel olarak katý halde bulunduðu sanýlmaktadýr. Mantonun yer kabuðuna komþu çok ince bir kýsmý dýþýnda plastik özellikler gösteren bu katý, belli bir akýþkanlýk derecesi ile, yavaþ bir konveksiyon hareketi gösterir, bu yolla yerkürenin derinliklerindeki sýcak materyel yavaþça yüzeye doðru çýkarak ýsýnýn yüzeye aktarýlmasýný saðlar. Yer kabuðunun hareketlerinin ve sonuçta levha tektoniði etkinliðinin sürdürülmesini saðlayan güç, bu akýmlardan kaynaklanýr. Mantonun akýþkanlýðý, beklenenin tersine, sýcaklýklarýn daha yüksek olduðu derin tabakalarda yüzeye göre daha azdýr. Bunun nedeni derinlerdeki yüksek basýnç altýnda mineral bileþikliklerin ergime sýcaklýklarýnýn ortam sýcaklýðýna oranla çok yüksekte kalmasýdýr. 700-2900 km. derinlikler arasýnda kalan 'alt manto' bu durumdadýr. 700 kilometrenin üzerinde kalan 'üst manto' ise, sismik dalgalarý belirgin derecede yavaþ iletmesinden anlaþýldýðý gibi, daha akýþkan yapýdadýr ve bu nedenle astenosfer -zayýf küre, güçsüz küre- olarak adlandýrýlýr. Bu bölgedeki 1000 oC - 1300 oC arasýndaki sýcaklýklar, kayaç bileþiklerinin ergime sýcaklýðýna çok yakýndýr ve üst manto materyeli sývý hale geçme sýnýrýna çok daha yakýn bulunur. Günümüzde, astenosfer tabakasýnýn en fazla 400 km. derine kadar indiði, 400-700 km. arasýnýn ise 'geçiþ bölgesi' olarak adlandýrýlmasý gerektiði kanýsý yaygýnlaþmaktadýr. Mantonun, kalýnlýðý okyanus tabanlarýnda birkaç kilometre ile kýta tabanlarýnda 70 kilometre arasýnda deðiþen en dýþ tabakasý düþük sýcaklýðý nedeniyle sert ve kýrýlgan bir katý yapýsýndadýr ve yer kabuðu ile bütünleþmiþ biçimde litosfer=taþ küreyi oluþturur. Manto içerisinde yerel sýcaklýðýn o bölgedeki bileþenlerin ergime sýcaklýðýndan daha yüksek olduðu sýnýrlý alanlar, magma olarak adlandýrýlan sývý ortamý içerirler ve volkanik etkinliklerden sorumlu tutulurlar.


Yer kabuðu:Yer kürenin en dýþ katmanýdýr. Yer kürenin toplam hacminin % 2'den azýný, kütlesinin ise binde 4'ünü oluþturur. Daha derin tabakalara oranla düþük yoðunlukta ve katý yapýdadýr. Manto katmanýnýn en dýþ bölümü ile birlikte taþ küreyi oluþturarak, derindeki nisbeten akýþkan astenosfer tabakasý üzerinde yüzercesine hareket eder. Yer kabuðunun okyanus tabanlarýnda kalan kýsmý oldukça ince (5-10 km), kýtalardaki kýsmý ise daha kalýndýr (30-70 km). Yer kabuðu yoðunluðunun okyanus tabanlarýnda daha yüksek (3,2 g/cm3), kýtalarda ise daha düþük (2,7 g/cm3 - 3 g/cm3) olduðu bilinmektedir. Bu farklýlýklar nedeniyle, 'okyanus kabuðu' (ya da 'okyanusal kabuk') ve 'kýta kabuðu' ('kýtasal kabuk') þeklinde iki ayrý taným yerleþmiþtir.

http://www.forumturka.net/forum/archive/index.php/t-74440.html
-------------------------------------------------------
Dünya’nýn Ýç Yapýsý



Dünya, kalýnlýk, yoðunluk ve sýcaklýklarý farklý, iç içe geçmiþ çeþitli katmanlardan oluþmuþtur. Bu katmanlarýn özellikleri hakkýnda bilgi edinilirken deprem dalgalarýndan yararlanýlýr.

Çekirdek
Manto
Taþküre (Litosfer)


Deprem Dalgalarý



Deprem dalgalarý farklý dalga boylarýný göstermektedir. Deprem dalgalarý yoðun tabakalardan geçerken dalga boylarý küçülür, titreþim sayýsý artar. Yoðunluðu az olan tabakalarda ise dalga boyu uzar, titreþim sayýsý azalýr.



Çekirdek :



Yoðunluk ve aðýrlýk bakýmýndan en aðýr elementlerin bulunduðu bölümdür. Dünya’nýn en iç bölümünü oluþturan çekirdeðin, 5120-2890 km’ler arasýndaki kýsmýna dýþ çekirdek, 6371-5150 km’ler arasýndaki kýsmýna iç çekirdek denir. Ýç çekirdekte bulunan demir-nikel karýþýmý çok yüksek basýnç ve sýcaklýk etkisiyle kristal haldedir. Dýþ çekirdekte ise bu karýþým ergimiþ haldedir.



Manto



Litosfer ile çekirdek arasýndaki katmandýr. 100-2890 km’ler arasýnda bulunan mantonun yoðunluðu 3,3-5,5 g/cm3 sýcaklýðý 1900-3700 °C arasýnda deðiþir. Manto, yer hacminin en büyük bölümünü oluþturur. Yapýsýnda silisyum, magnezyum , nikel ve demir bulunmaktadýr. Mantonun üst kesimi yüksek sýcaklýk ve basýnçtan dolayý plastiki özellik gösterir. Alt kesimleri ise sývý halde bulunur. Bu nedenle mantoda sürekli olarak alçalýcý-yükselici hareketler görülür.



Mantodaki Alçalýcý-Yükselici Hareketler



Mantonun alt ve üst kýsýmlarýndaki yoðunluk farký nedeniyle magma adý verilen kýzgýn akýcý madde yerkabuðuna doðru yükselir. Yoðunluðun arttýðý bölümlerde ise magma yerin içine doðru sokulur.



Taþküre (Litosfer)

Mantonun üstünde yer alan ve yeryüzüne kadar uzanan katmandýr.

Kalýnlýðý ortalama 100 km’dir.

Taþküre’nin ortalama 35 km’lik üst bölümüne yerkabuðu denir.

Daha çok silisyum ve alüminyum bileþimindeki taþlardan oluþmasý nedeniyle sial de denir.

Yerkabuðunun altýndaki bölüme ise silisyum ve magnezyumdan oluþtuðu için sima denir.

Sial, okyanus tabanlarýnda incelir yer yer kaybolur.

Örneðin Büyük Okyanus tabanýnýn bazý bölümlerinde sial görülmez.

Yeryüzünden yerin derinliklerine inildikçe 33 m’de bir sýcaklýk 1 °C artar. Buna jeoterm basamaðý denir.



Kýtalar ve Okyanuslar



Yeryüzünün üst bölümü kara parçalarýndan ve su kütlelerinden oluþmuþtur. Denizlerin ortasýnda çok büyük birer ada gibi duran kara kütlelerine kýta denir. Kuzey Yarým Küre’de karalar, Güney Yarým Küre’den daha geniþ yer kaplar. Asya, Avrupa, Kuzey Amerika’nýn tamamý ve Afrika’nýn büyük bir bölümü Kuzey Yarým Küre’de yer alýr. Güney Amerika’nýn ve Afrika’nýn büyük bir bölümü, Avustralya ve çevresindeki adalarla Antartika kýtasý Güney Yarým Küre’de bulunur. Yeryüzünün yaklaþýk ¾’ü sularla kaplýdýr. Kýtalarýn birbirinden ayýran büyük su kütlelerine okyanus denir.



Kara ve Denizlerin Farklý Daðýlýþýnýn Sonuçlarý



Karalarýn Kuzey Yarým Küre’de daha fazla yer kaplamasý nedeniyle, Kuzey Yarým Küre’de;

Yýllýk sýcaklýk ortalamasý daha yüksektir.
Sýcaklýk farklarý daha belirgindir.
Eþ sýcaklýk eðrileri enlemlerden daha fazla sapma gösterir.
Kýtalar arasý ulaþým daha kolaydýr.
Nüfus daha kalabalýktýr.
Kültürlerin geliþmesi ve yayýlmasý daha kolaydýr.
Ekonomi daha hýzlý ve daha çok geliþmiþtir.


Hipsografik Eðri



Yeryüzünün yükseklik ve derinlik basamaklarýný gösteren eðridir.



Kýta Platformu : Derin deniz platformundan sonra yüksek daðlar ile kýyý ovalarý arasýndaki en geniþ bölümdür.



Karalarýn Ortalama Yüksekliði : Karalarýn ortalama yüksekliði 1000 m dir. Dünya’nýn en yüksek yeri deniz seviyesinden 8840 m yükseklikteki Everest Tepesi’dir.



Kýta Sahanlýðý : Deniz seviyesinin altýnda, kýyý çizgisinden -200 m derine kadar inen bölüme kýta sahanlýðý (þelf) denir. Þelf kýtalarýn su altýnda kalmýþ bölümleri sayýlýr.



Kýta Yamacý : Þelf ile derin deniz platformunu birbirine baðlayan bölümdür.



Denizlerin Ortalama Derinliði : Denizlerin ortalama derinliði 4000 m dir. Dünya’nýn en derin yeri olan Mariana Çukuru denzi seviyesinden 11.035 m derinliktedir.



Derin Deniz Platformu : Kýta yamaçlarý ile çevrelenmiþ, ortalama derinliði 6000 m olan yeryüzünün en geniþ bölümüdür.



Derin Deniz Çukurlarý : Sima üzerinde hareket eden kýtalarýn, birbirine çarptýklarý yerlerde bulunur. Yeryüzünün en dar bölümüdür.



Yerkabuðunu Oluþturan Taþlar



Yerkabuðunun ana malzemesi taþlardýr. Çeþitli minerallerden ve organik maddelerden oluþan katý, doðal maddelere taþ ya da kayaç denir. Yer üstünde ve içinde bulunan tüm taþlarýn kökeni magmadýr. Ancak bu taþlarýn bir kýsmý bazý olaylar sonucu deðiþik özellikler kazanarak çeþitli adlar almýþtýr. Oluþumlarýna göre taþlar üç grupta toplanýr.

Püskürük (Volkanik) Taþlar
Tortul Taþlar
Baþkalaþmýþ (Metamorfik) Taþlar


UYARI : Tortul taþlarý, püskürük ve baþkalaþmýþ taþlardan ayýran en önemli özellik fosil içermeleridir.



Püskürük (Volkanik) Taþlar



Magmanýn yeryüzünde ya da yeryüzüne yakýn yerlerde soðumasýyla oluþan taþlardýr.

Katýlaþým taþlarý adý da verilen püskürük taþlar magmanýn soðuduðu yere göre iki gruba ayrýlýr.



§ Dýþ Püskürük Taþlar

§ Ýç Püskürük Taþlar



Dýþ Püskürük Taþlar



Magmanýn yeryüzüne çýkýp, yeryüzünde soðumasýyla oluþan taþlardýr. Soðumalarý kýsa sürede gerçekleþtiði için Küçük kristalli olurlar. Dýþ püskürük taþlarýn en tanýnmýþ örnekleri bazalt, andezit, obsidyen ve volkanik tüftür.



Bazalt : Koyu gri ve siyah renklerde olan dýþ püskürük bir taþtýr. Mineralleri ince taneli olduðu için ancak mikroskopla görülebilir. Bazalt demir içerir. Bu nedenle aðýr bir taþtýr.



Andezit : Eflatun, mor, pembemsi renkli dýþ püskürük bir taþtýr. Ankara taþý da denir. Daðýldýðýnda killi topraklar oluþur.



Obsidyen (Volkan Camý) : Siyah, kahverengi, yeþil renkli ve parlak dýþ püskürük bir taþtýr. Magmanýn yer yüzüne çýktýðýnda aniden soðumasý ile oluþur. Bu nedenle camsý görünüme sahiptir.



Volkanik Tüf : Volkanlardan çýkan kül ve irili ufaklý parçalarýn üst üste yýðýlarak yapýþmasý ile oluþan taþlara volkan tüfü denir.



Ýç Püskürük Taþlar



Magmanýn yeryüzünün derinliklerinde soðuyup, katýlaþmasýyla oluþan taþlardýr. Soðuma yavaþ olduðundan iç püskürükler iri kristalli olurlar. Ýç püskürük taþlarýn en tanýnmýþ örnekleri granit, siyenit ve diyorittir.



Granit : Ýç püskürük bir taþtýr. Kuvars, mika ve feldspat mineralleri içerir. Taneli olmasý nedeniyle mineralleri kolayca görülür. Çatlaðý çok olan granit kolayca daðýlýr, oluþan kuma arena denir.



Siyenit : Yeþilimsi, pembemsi renkli iç püskürük bir taþtýr. Adýný Mýsýr’daki Syene (Asuvan) kentinden almýþtýr. Siyenit daðýlýnca kil oluþur.



Diyorit : Birbirinden gözle kolayca ayrýlabilen açýk ve koyu renkli minerallerden oluþan iç püskürük bir taþtýr. Ýri taneli olanlarý, ince tanelilere göre daha kolay daðýlýr.



Tortul Taþlar



Denizlerde, göllerde ve çukur yerlerde meydana gelen tortulanma ve çökelmelerle oluþan taþlardýr. Tortul taþlarýn yaþý içerdikleri fosillerle belirlenir. Tortul taþlar, tortullanmanýn çeþidine göre 3 gruba ayrýlýr.



Kimyasal Tortul Taþlar
Organik Tortul Taþlar
Fiziksel Tortul Taþlar


Fosil : Jeolojik devirler boyunca yaþamýþ canlýlarýn taþlamýþ kalýntýlarýna fosil denir.



Kimyasal Tortul Taþlar



Suda erime özelliðine sahip taþlarýn suda eriyerek baþka alanlara taþýnýp tortulanmasý ile oluþur. Kimyasal tortul taþlarýn en tanýnmýþ örnekleri jips, traverten, kireç taþý (kalker), çakmaktaþý (silex)’dýr.



Jips (Alçýtaþý) : Beyaz renkli, týrnakla çizilebilen kimyasal tortul bir taþtýr. Alçýtaþý olarak da isimlendirilir.



Traverten : Kalsiyum biokarbonatlý yer altý sularýnýn maðara boþluklarýnda veya yeryüzüne çýktýklarý yerlerde içlerindeki kalsiyum karbonatýn çökelmesi sonucu oluþan kimyasal tortul bir taþtýr.



Kalker (Kireçtaþý) : Deniz ve okyanus havzalarýnda, erimiþ halde bulunan kirecin çökelmesi ve taþlaþmasý sonucu oluþan taþtýr.



Çakmaktaþý (Silex) : Denizlerde eriyik halde bulunan silisyum dioksitin (SÝO2) çökelmesi ile oluþan taþtýr. Kahverengi, gri, beyaz, siyah renkleri bulunur. Çok sert olmasý ve düzgün yüzeyler halinde kýrýlmasý nedeniyle ilkel insanlar tarafýndan alet yapýmýnda kullanýlmýþtýr.



Organik Tortul Taþlar



Bitki ya da hayvan kalýntýlarýnýn belli ortamlarda birikmesi ve zamanla taþlaþmasý sonucu oluþur. Organik tortul taþlarýn en tanýnmýþ örnekleri mercan kalkeri, tebeþir ve kömürdür.



Mercan Kalkeri : Mercan iskeletlerinden oluþan organik bir taþtýr. Temiz, sýcak ve derinliðin az olduðu denizlerde bulunur. Ada kenarlarýnda topluluk oluþturanlara atol denir. Kýyý yakýnlarýnda olanlar ise, mercan resifleridir.



Tebeþir : Derin deniz canlýlarý olan tek hücreli Globugerina (Globijerina)’larýn birikimi sonucu oluþur. Saf, yumuþak, kolay daðýlabilen bir kalkerdir. Gözenekli olduðu için suyu kolay geçirir.



Kömür : Bitkiler öldükten sonra bakteriler etkisiyle deðiþime uðrar. Eðer su altýnda kalarak deðiþime uðrarsa, C (karbon) miktarý artarak kömürleþme baþlar. C miktarý % 60 ise turba, C miktarý % 70 ise linyit, C miktarý % 80 – 90 ise taþ kömürü, C miktarý % 94 ise antrasit adýný alýr.



Fiziksel (Mekanik) Tortul Taþlar



Akarsularýn, rüzgarlarýn ve buzullarýn, taþlardan kopardýklarý parçacýklarýn çökelip, birikmesi ile oluþur.

Fiziksel (mekanik) tortul taþlarýn en tanýnmýþ örnekleri kiltaþý (þist), kumtaþý (gre) ve çakýltaþý (konglomera)’dýr.



Kiltaþý (Þist) : Çapý 2 mikrondan daha küçük olan ve kil adý verilen tanelerin yapýþmasý sonucu oluþan fiziksel tortul bir taþtýr.



Kumtaþý (Gre) : Kum tanelerinin doðal bir çimento maddesi yardýmýyla yapýþmasý sonucu oluþan fiziksel tortul bir taþtýr.



Çakýltaþý (Konglomera) : Genelde yuvarlak akarsu çakýllarýnýn doðal bir çimento maddesi yardýmýyla yapýþmasý sonucu oluþur.



Baþkalaþmýþ (Metamorfik) Taþlar :



Tortul ve püskürük taþlarýn, yüksek sýcaklýk ve basýnç altýnda baþkalaþýma uðramasý sonucu oluþan taþlardýr. Baþkalaþmýþ taþlarýn en tanýnmýþ örnekleri mermer, gnays ve filattýr.



Mermer : Kalkerin yüksek sýcaklýk ve basýnç altýnda deðiþime uðramasý, yani metamorfize olmasý sonucu oluþur.



Gnays : Granitin yüksek sýcaklýk ve basýnç altýnda deðiþime uðramasý yani metamorfize olmasý sonucu oluþur.



Filat : Kiltaþýnýn (þist) yüksek sýcaklýk ve basýnç altýnda deðiþime uðramasý yani metamorfize olmasý sonucu oluþur.



Yeraltý Zenginliklerinin Oluþumu



Yerkabuðunun yapýsý ve geçirmiþ olduðu evrelerle yer altý zenginlikleri arasýnda sýký bir iliþki vardýr. Yer altý zenginliklerinin oluþumu 3 grupta toplanýr:



Volkanik olaylara baðlý olanlar; Krom, kurþun, demir, nikel, pirit ve manganez gibi madenler magmada erimiþ haldedir.
Organik tortulanmaya baðlý olanlar; Taþ kömürü, linyit ve petrol oluþumu.
Kimyasal tortulanmaya baðlý olanlar; Kayatuzu, jips, kalker, borasit ve potas yataklarýnýn oluþumu