Aristo Teles kimdir?

Aristoteles, Ege Denizi'nin kuzeyinde bulunan Stageria'da doðmuþtur (M.Ö. 384-322). O dönemde, Stageria'da Ýyon kültürü egemendir ve Makedonyalýlarýn buralarý istila etmeleri bile bu durumu deðiþtirmemiþtir. Bu nedenle Aristoteles'e bir Ýyonya filozofu denilebilir.


Annesi hakkýnda adýndan baþka hiçbir þey bilinmemektedir; babasý Nicomaihos, hekimdir ve Makedonya Krallarýndan Amyntus'un (M.Ö.393-370) hekimliðine getirildiðinde, ailesi ile birlikte Stageria'dan Makedonya'nýn baþkentine taþýnmýþtýr. Aristoteles burada öðrenim görmüþ ve savaþ yaþamýna iliþkin ayrýntýlý bilgiler ve deneyimler edinmiþtir; bir taraftan Ýyon ve diðer taraftan Makedonya etkileriyle biçimlenmiþ ve gençliðinde, ilgisini daha çok týp üzerinde yoðunlaþtýrmýþtýr. 17 yaþýna geldiðinde öðrenimini tamamlamasý için Atina'ya gönderilen Aristoteles, hayatýnýn 20 yýlýný (M.Ö. 367-347) burada geçirmiþtir. Atina'ya gelir gelmez, Platon'un öðrencisi olarak Akademi'ye girmiþ ve hocasýnýn ölümüne kadar burada kalmýþtýr. Platon, sürekli olarak çekiþtiði bu deðerli öðrencisinin zekasýna ve enerjisine hayran kalmýþ ve ona Yunanca'da akýl anlamýna gelen Nous adýný vermiþtir. Atina'da kaldýðý süre içerisinde Aristoteles, baþka hocalarý da izlemiþ ve mesela Agora'da politik dersler almýþtýr.


Bir sarraf olarak iþ hayatýna atýlmýþ ve daha sonra çok varlýklý olmuþ Hermenias, kýsa bir süre içinde çok geniþ topraklarý mülk edinmiþ ve Aterneus'un yöneticiliðine gelmiþti. Akademi'nin öðrencisi ve hocasý Platon'un hayranýydý. Onun devlet yönetimine iliþkin önerilerini çok olumlu karþýlýyor ve Platon'un önderliðinde daha iyi bir yönetim oluþturmak istiyordu. Bu amaçla Assos'ta Akademi'nin kolu olan bir okul kurmuþtu. Platon'un ölümünden sonra, Aristoteles bu okulda görev aldý ve üç yýl boyunca burada çalýþtý. Bir ara Hermenias'ýn yeðeni Pythias ile evlendi.


Aristoteles, Assos'ta kaldýðý süre içerisinde, zaman zaman dostu Teofrastos'un memleketi olan Mytilen'e gitmiþtir. Bu seyahatlar, Aristoteles'in gözlemler yapmasý ve kendisini yetiþtirmesi açýsýndan çok yararlý olmuþtur.


Bu sýralarda II. Philip, oðlu Ýskender için iyi bir öðretmen aramaktaydý ve Assos'taki okulun yöneticisi olan Aristoteles, yavaþ yavaþ dikkatini çekmeye baþlamýþtý. Görev, Aristoteles'e önerildi ve o da bu öneriyi seve seve kabul ederek, II. Filip'in oturmakta olduðu Pella'ya gitti. Aristoteles'in öðretmenliði, 343 yýlýndan 340 yýlýna kadar sürdü. Ýskender, 336'da babasý ölünce, onun yerine geçti ve eski öðretmeni Aristoteles'i danýþman olarak atadý. Daha sonra Ýskender Yunanistan'daki ve Balkanlar'daki ayaklanmalarý bastýrmak üzere harekete geçince, Aristoteles, onu býrakarak, büyük idealini gerçekleþtirmek amacýyla, yani yeni bir okul kurmak amacýyla Atina'ya döndü.


Ýskender'in M.Ö. 323 yýlýnda ölmesi, Aristoteles'i çok güç bir durumda býrakmýþtý; çünkü Lise'nin kurulmasý sýrasýnda Ýskender'in yapmýþ olduðu yardýmlar ve Hermenias için yazmýþ olduðu zafer türküsü, Atina'daki düþmanlarý tarafýndan hatýrlanmýþtý. Aristoteles, dinsizlikle suçlandý ve Atinalýlarýn, Sokrates'i ölüme mahkum etmekle iþlemiþ olduklarý suçu yinelememeleri için Chalcis'e kaçtý ve orada yakalanmýþ olduðu bir hastalýk sonucunda M.Ö. 322 yýlýnda öldü.


Aristoteles'in hiçbir resmi kalmamýþtýr. Diogenes'e göre, ince bacaklý ve küçük gözlüymüþ. Viyana'daki Sanat Tarihi Müzesi'nde sergilenmekte olan mermer baþýn Aristoteles'e ait olduðu iddia edilmekteyse de, bunu kanýtlayacak herhangi bir ipucu yoktur.


Aristoteles, Ýskender'i býrakarak Atina'ya döndüðünde, oradaki dostlarýyla buluþmuþtu; ama aradan 20 yýl geçmiþ olduðu için, artýk eski okuluna dönemezdi. Baþka bir okul kurmaya karar verdi ve bu maksatla kentin batýsýnda bulunan ve Apollon Lyceios'un (Kurt Tanrý) anýsýna ayrýlmýþ olan ormanlýk alaný seçti. Ýþte bugün de kullanmakta olduðumuz Lise adý, bu Lyceios'tan gelmektedir.


Lise'de eðitim ve öðretimin nasýl yapýldýðýna iliþkin kesin bir bilgiye sahip deðiliz; ancak bazý kaynaklarýn bildirdiðine göre, sabahlarý yeni baþlayanlara, akþamlarý ise geniþ halk kitlelerine dersler verilmekteymiþ.


Akademi ve Lise, aslýnda felsefe öðretimi veren okullardý. Ancak Akademi, daha çok metafiziðe ve bu arada ahlak ve siyaset gibi konulara yönelmiþti. Lise'de ise araþtýrmalar, Aristoteles'in daha çok mantýk ve bilimlerle ilgilenmesi nedeniyle, bu alanlarda yoðunlaþmýþtý.


Aristoteles 13 yýl boyunca Lise'nin yöneticiliðini yaptý ve ölümünden sonra yerine arkadaþý Teofrastos geçti. Teofrastos, 37 yýl bu okulun yöneticiliðini üstlendi ve yapmýþ olduðu yeni düzenlemelerle Lise'yi kurumsallaþtýrmayý baþardý; ancak Lise, Akademi kadar uzun ömürlü olamadý.


Aristoteles'in matematik bilgisi araþtýrmalarýna yeterli olacak düzeydeydi; bilimleri matematik, fizik ve metafizik olarak üç bölüme ayýrýrken, Platon gibi, matematiðe - yani aritmetik, geometri, astronomi ve müzik bilimlerine - bir öncelik tanýmýþtý; ancak uygulamalý matematikle ilgilenmiyordu. "Eþit þeylerden eþit þeyler çýkarýlýrsa, kalanlar eþittir." veya "Bir þey ayný anda hem var hem de yok olamaz (üçüncü durumun olanaksýzlýðý ilkesi)" gibi aksiyomlarýn bütün bilimler için ortak olduðunu, postülalarýn ise sadece belirli bir bilimin kuruluþunda görev yaptýðýný söyleyerek, aksiyom ile postüla arasýndaki farklýlýða iþaret etmiþti. Aristoteles'in, süreklilik ve sonsuzluk hakkýnda yapmýþ olduðu temkinli tartýþmalar, matematik tarihi açýsýndan oldukça önemlidir. Sonsuzluðun gerçek olarak deðil, gizil olarak varolduðunu kabul etmiþtir. Bu temel sorunlar üzerindeki görüþleri, daha sonra Archimedes ve Apollonios tarafýndan yeniden iþlenip deðerlendirilecektir.


Aristoteles, astronomiye iliþkin görüþlerini Fizik ve Metafizik adlý eserlerinde açýklamýþtýr; bunun nedeni, astronomi ile fiziði birbirinden ayýrmanýn olanaksýz olduðunu düþünmesidir. Aristoteles'e göre, küre en mükemmel biçim olduðu için, evren küreseldir ve bir kürenin merkezi olduðu için evren sonludur. Yer evrenin merkezinde bulunur ve bu yüzden, evrenin merkezi ayný zamanda Yer'in de merkezidir. Bir tek evren vardýr ve bu evren her yeri doldurur; bu nedenle evren-ötesi veya evren-dýþý yoktur. Ay, Güneþ ve gezegenlerin devinimlerini anlamlandýrmak için Eudoxos'un ortak merkezli küreler sistemini kabul etmiþtir.


Acaba Aristoteles bu kürelerin gerçekten varolduðuna inanýyor muydu? Elimizde buna iliþkin kesin bir kanýt bulunmamakla birlikte, geometrik yaklaþýmý mekanik yaklaþýma dönüþtürmüþ olmasý, inandýðý yönündeki görüþü güçlendirmektedir. De Caelo'da (Gökler Üzerine) yapmýþ olduðu en son belirlemelere göre, en dýþta bulunan Yýldýzlar Küresi, yani evreni harekete getiren ilk hareket ettirici, ayný zamanda en yüksek tanrýdýr. Metafizik'te ise, Yýldýzlar Küresi'nin ötesinde, sevenin sevileni etkilediði gibi gökyüzü hareketlerini etkileyen, hareketsiz bir hareket ettiricinin bulunduðunu söylemiþtir. Öyleyse Aristoteles, yalnýzca gökcisimlerinin tanrýsal bir doðaya sahip olduðuna inanmakla kalmamakta, onlarýn canlý varlýklar olduðunu da kabul etmektedir. Bu evrenbilimsel kuram, Fârâbî ve Ýbn Sinâ gibi Ortaçað Ýslâm Dünyasý'nýn önde gelen filozoflarý tarafýndan da benimsenecek ve Kuran-ý Kerim'de tasvir edilen Tanrý ve Evren anlayýþýyla uzlaþtýrýlmaya çalýþýlacaktýr.


Aristoteles'e göre, Evren, Ayüstü ve Ayaltý Evren olmak üzere ikiye ayrýlýr; Yer'den Ay'a kadar olan kýsým, Ayaltý Evren'i, Ay'dan Yýldýzlar Küresi'ne kadar olan kýsým ise Ayüstü Evren'i oluþturur. Bu iki evren yapý bakýmýndan çok farklýdýr. Ayüstü Evren ve burada yer alan gökcisimleri, eterden oluþmuþtur; eterin, mükemmel doðasý, Ayüstü Evren'e ezelî ve ebedî bir mükemmellik saðlar. Buna karþýlýk, Ayaltý Evren, her türlü deðiþimin, oluþ ve bozuluþun yer aldýðý bir evrendir. Burasý, aðýlýklarýna göre, Yer'in merkezinden yukarýya doðru sýralanan dört temel öðeden, yani toprak, su, hava ve ateþten oluþmuþtur; toprak, diðer üç öðeye nispetle daha aðýr olduðu için, en altta, ateþ ise daha hafif olduðu için, en üstte bulunur. Aristoteles'e göre, bu öðeler, kuru ve yaþ ile sýcak ve soðuk gibi birbirlerine karþýt dört niteliðin bireþiminden oluþmuþtur.


Varlýk biçimlerinin mükemmel olmalarý veya olmamalarý da Yer'in merkezine olan uzaklýklarýna göre deðiþir. Bir varlýk Yer'e ne kadar uzaksa, o kadar mükemmeldir. Bundan ötürü, merkezde bulunan Yer mükemmel olmadýðý halde, merkeze en uzakta bulunan Yýldýzlar Küresi mükemmeldir. Bu mükemmel küre, ayný zamanda Tanrý, yani ilk hareket ettiricidir.

Aristo'nun bu ve diðer görüþleri orta çað boyunca bir çok filozozu etkilemiþ, ve daha sonraki dönemleri de þekillendirmiþtir. belki de felsefenin temel ilkeleri Arsito mantýðý üzerine kurgulanmýþtýr.

http://www.kimkimdir.gen.tr

Baþka bir kaynaktan: 

Aristoteles'in babasý Nikomakhos, Büyük iskender'in büyükbabasý Makedonya kralý III. Amyntas'ýn saray hekimiydi. Genç Aristoteles böylece týbbýn öncüsü Hipokrates'e deðin geri giden ve týbbýn kurucusu Saðlýk Tanrýsý Asklepios'tan kaynaklanan uzun bir doðabilim geleneði içnde yetiþti. Düþünsel geliþimi içinde doðal olaylarýn gözlemlenmesine verdiði önem ve Atina'da kendi kurduðu okulda(Lykeion) hekimlik eðitiminin yar almasý onun gençliðinde aðýr bir eðitimden geçtiðini gösterir Babasý ölünce Aristoteles ÝÖ 367'de henüz 17 yaþýndayken Platon'un Atina'daki Akademia'sýna gönderildi. Orada 20 yýl Platon ile birlikte felsefe dialoglarýnda bulundu. ÝÖ 347/348 'de Platon'un ölmesi üzerine Akademia'nýn baþýna yeðeni Speusippos geçti. Aristoteles'de bazý araþtýrmacýlara göre bu göreve atanmadýðý için, bazýlarýna görede o sýralarda Makedonya'ya karþý bir siyasal havanýn egemen olmasýndan dolayý Atina'dan ayrýldý.

Düþünsel geliþiminin ikinci döneminde Aristoteles arkadaþý Khalkedonlu Ksenokrates ve sonraki belli baþlý izleyicilerden Erosos'lu Theophrastos ile birlikte o sýralarda yeni kurulmakta olan Assos kentinde(bugün Batý Anadolu'da Behramkale) yeni bir akademi oluþturdu. Burada hükümdar Hermeias'ýn öðretmeni ve onun yeðeni ve evlatlýðý Pythias ile evlendi. Pythias bir kýz çocuk doðurduktan sonra ölünce , Aristoteles Herpyllis ile evlendi. Aristoteles Assos'da mutlu geçirdiði anlaþýlan üç yýldan sonra yakýndaki Lesbos(Midilli) Adasýnýn baþkenti Mytilene'ye yerleþti. Ve orada adanýn yerlisi olan öðrencisi Theophrastos ile birlikte Akedemia'ya benzer bir felsefe çevresi kurdu. Doðabilim araþtýrmalarýna daldý. Düþünsel geliþmesi içinde astronomi ve buna baðlý kuramsal çalýþmalardan ayrýlarak yeryüzüne özelliklede biyolojiye ilgi duymasý bu döneme rastlar.

ÝÖ 343-342'de Makedonyalý II. Philiphos, Aristoteles' i Pella'daki baþkentine 13 yaþýndaki oðlu Ýskender'e öðretmenlik etmeye çaðýrdý. Üç yýl kadar süren bu eðtimde Aristoteles, Ýskender'e aðýrlýkla Homeros'u tiyatroya dayalý sanatý ve ayrýca politikayý konu alan bir öðrenim programý uyguladý. Siyasete olan ilgiside bu dönemde yoðunlaþtý. Ama Ýskender'in siyasal görüþlerinin Aristoteles'inkilerden çok fazla etkilendiði söylenemez. Ayrýca Ýskender'in kurduðu büyük imparatorluk düþünsel olarak aristoteles'in kent devleti(polis) anlayýþýný temel alan siyaset görüþüne uygun deðildir.

ÝÖ 339'da doðum yeri olan Stagiros'a dönen Aristoteles, ÝÖ 335'te yeniden Atina'ya gitti. Bu sýrada Speusippos ölmüþ,Akademia baþsýz kalmýþtý. Ama Akademia'lýlar Aristoteles yerine Ksenokrates'i baþkan seçince o da kent dýþýnda Apollon Lykeion'a adanan kutsal koruluk içinde bazý binalar kiralayarak, kendi okulunu kurdu.

ÝÖ 323'te Büyük iskender ölünce Atina'da makedonya'ya karþý eðilimler yeniden ortaya çýktý. Ve Aristoteles 20 yýl önce yazdýðý bir þiir nedeniyle en büyük suç sayýlan dinsizlikten yargýlandý. Suçlu bulunacaðý kesinlik kazanýnca izleyicileriyle birlikte Atina'nýn kuzeyindeki Eurips boðazýnda, Khalkis'e gitti. Aristoteles bir yýl sonra bir mide rahatsýzlýðndan öldü.

Aristoteles öteki bilimler için bir alet olarak gördüðü mantýk biliminin kurucusu kabul edilir. Aristoteles mantýðý, insaný ayýrt eden en önemli yanýnýn dil olduðu, us(logos) sahibi olmasýnýn, söz edebilen bir varlýk olmasýna dayandýðý görüþünden yola çýkar. Böylece mantýk Aristoteles'in kendi kullandýðý terimle çözümlemedir. Aristotelis'in mantýk bilimi ile birlikte felsefe tarihine en özgün katkýsýný oluþturan metafizik aslýnda kendi kullandýðý bir ad deðildir. Bu bigi dalý Aristoteles'e göre varlýðý varlýk olarak ele alan ve onun ne liðini araþtýran felsefe dalýdýr. Aristoteles bu bilgi dalýnýn tek özgür bilim olduðunu çünkü kendinden baþka bir amacý bulunmadýðýný söyler, bunu insanýn doðal olarak merak güdüsünün ürünü olduðunu vurgular. Bilimleri türleri açýsýndan sýnýflandýran Aristoteles temelde üç kuramsal bilimden söz eder. Metafizik, Matematik ve fizik. Bunlarýn dýþýnda pratik bilimler, belli bir amaç için iþlenen bilimler vardýr. Bunlarda tutum ve eylemleri konu edinen etik ve politika ile üretime yönelik yapýlmýþ ve yazýlmýþ sanatlarýn bilimleridir. Varlýðýn sürekli ve bitmeyen bir evren içinde ne'liðini ve çeþitliliðni ele alan Aristoteles bütün varlýklarýn ve deðiþimlerinin mantýksal olarak geriye götürülmesi biçiminde geliþtirdiði "neden" görüþüyle bunlarýn en son nedeni olarak bir hareket etmeyen hareket ettirici ve "ilk neden" düþüncesine ulaþýr. Bu kavram ve ona ulaþan usavurma zinciri, sonralarý hem hýristiyan hem müslüman düþünürlerce tanrýnýn varlýðýnýn kanýtý olarak kullanýlmýþtýr.

kaynak